एप्रिल महिन्याच्या प्रारंभी सोयाबीनच्या दरात अचानक वाढ झाल्याने शेतकरी आणि व्यापाऱ्यांमध्ये आनंदाचे वातावरण होते. जवळपास सहा महिन्यांच्या नीचांकी पातळीवर गेल्यानंतर प्रथमच सोयाबीनचे दर प्रति क्विंटल ₹4500 च्या आसपास पोहोचले.
पण ही वाढ फार काळ टिकली नाही. अवघ्या तीन दिवसांतच बाजारात ₹250 ते ₹300 पर्यंत घसरण झाली. त्यामुळे शेतकऱ्यांमध्ये संभ्रम निर्माण झाला आहे – दर पुन्हा वाढतील की अजून घसरण होईल?
दर घसरण्यामागची प्रमुख कारणं
या दरघसरणीमागे आंतरराष्ट्रीय घडामोडी, नाफेडची विक्री आणि देशांतर्गत मागणी-पुरवठ्याचे गणित हे मुख्य कारणं ठरले. विशेषतः अमेरिकेचे तत्कालीन राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी ‘रेसिप्रोकल टॅरिफ’ जाहीर करून भारतासह अनेक देशांवर आयात शुल्क लावण्याचा इशारा दिला. या निर्णयामुळे जागतिक बाजारात अस्थिरता निर्माण झाली, ज्याचा परिणाम थेट सोयाबीनच्या दरांवर झाला.
त्याचवेळी नाफेड (NAFED) संस्थेने आपल्याकडे साठवून ठेवलेले मोठ्या प्रमाणातील सोयाबीन बाजारात विक्रीसाठी आणले. एप्रिलच्या पहिल्या आठवड्यात नाफेडने सुमारे ₹300 ने स्वस्त दरात सोयाबीन विक्री सुरू केली. त्यामुळे बाजारभावावर आणखी दबाव आला आणि दर घसरले.
सकारात्मक बदल आणि बाजारात सुधारणा
या सर्व घडामोडींनंतरही काही सकारात्मक गोष्टी दिसून आल्या आहेत. सर्वप्रथम, ट्रम्प प्रशासनाने आयात शुल्कासंबंधी निर्णयाला 90 दिवसांची स्थगिती दिल्याने आंतरराष्ट्रीय बाजारात स्थैर्य निर्माण झाले आहे.
दुसरे म्हणजे, सध्या देशांतर्गत बाजारात सोयाबीनची आवक कमी झालेली आहे. म्हणजे मागणी जास्त आणि पुरवठा कमी – अशा परिस्थितीत दर वाढतात. त्यामुळे गेल्या चार दिवसांत पुन्हा बाजारभाव सुधारू लागला असून 11 एप्रिल रोजी अनेक बाजार समित्यांमध्ये दर पुन्हा ₹4500 प्रति क्विंटलपर्यंत पोहोचले आहेत.
डीओसीची वाढती मागणी आणि भाववाढीला चालना
सोयाबीनपासून तयार होणाऱ्या डीओसी (De-Oiled Cake) ची मागणी सध्या वाढलेली आहे. ही डीओसी प्रक्रिया उद्योगात वापरली जाते. डीओसीचे दर वाढल्यामुळे गाळप उद्योगांनी पुन्हा सोयाबीन खरेदीस सुरुवात केली आहे, ज्यामुळे बाजारात मागणी वाढली आहे.
पुढील काळात भाव वाढण्याची शक्यता
सध्याच्या मर्यादित पुरवठा आणि वाढत्या मागणीच्या परिस्थितीत पुढील काही आठवड्यांत सोयाबीनचे दर आणखी वाढतील, असा अंदाज वर्तवला जात आहे. आंतरराष्ट्रीय स्थैर्य, देशांतर्गत कमी आवक आणि डीओसीची वाढती मागणी हे घटक भाववाढीसाठी महत्त्वाचे ठरणार आहेत.
नाफेडच्या धोरणावर शेवटचा प्रभाव
दर वाढणार की घसरणार, याचा शेवटचा निर्णय नाफेडच्या पुढील विक्री धोरणावर अवलंबून असेल. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी बाजारातील हालचालींवर सतत लक्ष ठेवणे आवश्यक आहे. काही व्यापाऱ्यांचा अंदाज आहे की जर सध्याची परिस्थिती अशीच राहिली, तर एप्रिलच्या अखेरीस सोयाबीनचे दर पुन्हा एकदा स्थिर किंवा थोडे अधिक वाढलेले राहतील.